سبالو؛ مستندی تماشایی از موسیقی جنوب
«سبالو» ساخته محسن نساوند به تهیه کنندگی فاطمه معتمدآریا، روایتی از زندگی محمود بردکنیا، نوازنده سازهای کوبهای و آخرین بازمانده از نسل طلایی، نادر و منحصر به فرد سیاهان مهاجر بوشهر است.
به گزارش روابط عمومی پردیس سینمایی اصفهان سیتی سنتر این مستند که از 10 اسفند ماه 1399 در سینمای هنروتجربه در حال اکران است، در لایههای زیرین خود نگاهی به تاثیر غیرقابل انکار رنگینپوستان آفریقاییتبار در موسیقی آیینی و سنتی جنوب ایران و بوشهر دارد.
محمود بردک نیا نوازنده سازهای کوبه ای است که اصالتی آفریقایی دارد و سال ها پیش اجدادش از زنگبار، جنوب تانزانیا به بوشهر مهاجرت کردند. او تلاش می کند با موسیقی و هنرش سنت پدران خود را زنده نگه دارد. به واقع مستند «سبالو» از جمله آثار ارزشمند در حوزه پژوهش موسیقی بومی است که مخاطب را با بخشی از میراث در حال فراموشی موسیقی در جنوب و خاصه بوشهر آشنا میسازد.
سبالو، دایره ای از موسیقی و عشق
نام فیلم در سینمای مستند، کلید ورود مخاطب به جهان آن است. در واقع بخش مهمی از روایت فیلم پیش از آنکه در مقابل دیدگان مخاطب قرار گیرد با اسم اثر منتقل میشود.
رقص و موسیقی سبالو متاثر از موسیقی آفریقایی است و یکی از شکلهای معمول محلی موسیقی جنوب ایران است. در واقع سبالو آوازی است که با دایره همراه میشود و به وسیله خوانندگانی که دایرهوار کنار هم مینشینند، اجرا میشود. خوانندگان هم زمان با اجرای سبالو، شانههای خود را به طرف راست و چپ به شکل منظم حرکت میدهند.
ایلیا محمدینیا منتقد سینما درباره نام این فیلم می گوید: به نظر می رسد کارگردان با انتخاب عنوان سبالو که بخشی کهن از آیین عزاداری در بوشهر است و نبود ارتباط مستقیم اسم فیلم با مضمون اثرش تلاش کرده ذهن مخاطب را پس از دیدن فیلم درگیر چالشهای مختلف در ارتباط با موسیقی جنوب و بوشهر کند. درنتیجه فیلم در گذر از روایت زندگی محمود، مخاطبش را با سازها، آیینها و ریشههای پیوند ناگسستنی خرده فرهنگها با فرهنگ بومی بوشهر و چگونگی درهم آمیختن این خرده فرهنگها در فرهنگ اصلی و ارتقا غنای آن آشنا می کند. از طرفی نشان میدهد که چگونه در مواجه با چالش های بزرگ پیش رو هم چون نگرشهای مذهبی و اعتقادی توانسته خود را با محیط پیرامونیاش سازگار ساخته و بخشی جدایی ناپذیر از آیینهای مذهبی منطقه شود.
کارگردانی از جنس جنوب
محسن نساوند، مستندساز و عکاس بوشهری فعالیت خود را از سال ۱۳۷۸ با تئاتر در بوشهر آغاز کرد و فارغ التحصیل رشته کارگردانی سینما از دانشگاه آزاد بوشهر در سال ۱۳۹۰ است. نساوند تا کنون کارگردانی مستندهایی چون «سایه»، «تالار وحدت هفت صبح»، «الف سمبو»، «ژلوفن» و «داون» را برعهده داشته است.
این فیلم ساز جوان بوشهری درباره آخرین ساخته اش می گوید: با محمود بردکنیا از سالها قبل دوست بوده و هر سال محرم برای دیدن سنج و دمام در محله بهبهانی بوشهر به مسجد محله میرفته است. از نگاه او محمود یکی از بهترین دمام زنهای بوشهر بوده و هست.
اما نکته قابل توجه درباره این مستند، ادامه دار بودن تحقیقات تا زمان تدوین فیلم است و این که هیچ آرشیو عکس یا نسخه فیلمی از طبالهای منحصر به فرد آفریقایی تبار بوشهری در دست نیست و همین موضوع اهمیت این مستند را دوچندان کرده است.
معتمدآریا از «قلندر خونه» تا «سبالو»
فاطمه معتمدآریا تهیه کننده فیلم سبالو درباره این فیلم کوتاه اما پرمعنا می گوید: فیلم، صاحب صحنههای بسیار ساده، زیبا و دلنشین از خیامخوانی و رقص بومیان بوشهر بود که کوتاه شد تا شد آنچه که امروز در گروه هنروتجربه نمایش میدهند. ساده، بی ادعا و شیرین. نمایش مردی خلاق و توانمند که خلق و خوی مهاجرت او را به این سو آن سوی دنیا میکشاند و بازمیگردد. سرگشته آواهائی از سرزمینهای دور در کوچه پس کوچههای شهرش به سکون و آرامش میرسد و ریشههایش را در خاک بوشهر محکم میکند.
معتمدآریا علاقه اش به موسیقی بوشهر را مربوط به نمایش «قلندر خونه» کاری از ایرج صغیری در تئاتر شهر می داند؛ نمایشی که از نگاه او سراسر طنین سنج و دمام با قدرت و مسحورکننده بوده. معتمدآریا می گوید: آوای این موسیقی برای همیشه در گوشم ماندگار شد و تاثیر نمایش به مدد موسیقی غنی بومی بوشهر از دوران نوجوانی مرا مشتاق شناخت فرهنگ بومی به وسعت ایران کرد.
مستندی برای بوشهر
این مستنداز جمله آثاری است که حضور ملموس و توامان عنصر پژوهش کتابخانهای و پژوهش میدانی در آن پررنگ است. به همین دلیل به گفته ایلیا محمدینیا منتقد سینما، با اثری فراتر از مستندهای مشاهدهگر مواجه هستیم. از طرفی مستند سبالو یادآور میشود که موسیقی فولکلوریک و بومی به رغم آن که در هیاهوی موسیقی پاپ و… حضور کمرنگی در زندگی شهر نشینان دارد اما پتانسیل، قابلیت و ظرفیت خوبی برای پرداخت در حوزه تولید اثر مستند را دارد.
ضمن اینکه فیلمساز به بهانه زندگی محمود بردکنیا نگاهی گذرا به تاثیر پررنگ و اثر گذارموسیقی و ادوات و سازهای غیر بومی رنگین پوستان مهاجر آفریقایی تبار در شکل دهی موسیقی بوشهر دارد و به طبع آن به حضور غیر قابل انکار، پررنگ و غیر قابل حذف این شکل موسیقی در مراسمهای مذهبی، آیینی و سنتی در بوشهر پرداخته است. در واقع زندگی محمود بهانهای میشود که تماشاگر به جهت نوع حضور و کارکرد او در حوزه موسیقی با بخشهای مغفول مانده موسیقی و آیینهای مرتبط با آن در بوشهر همچون «خیام خوانی»، «یزله خوانی» و همچنین ریشههای نژادی و قومیتیش آشنا شود.
سبالو از نگاه مخاطبان
سبالو که این روزها در دهمین جشنواره فیلمهای ایرانیِ استرالیا شرکت کرده است، این روزها بسیار مورد توجه مستندسازان و کارگردان های ایرانی هم قرار گرفته است.
ساقی سلیمانی درباره این مستند می گوید: «شروع درخشان فیلم با نمایی از بالا اما هدفمند از دریا و موقعیت سوژه است و روایت هم از زبان سوژه آغاز می شود و در اوج آرامش او میان آب، پلان آغازین فیلم کات می شود. این پلان معرفی مختصر و مفیدی از آنچه در ادامه ی فیلم خواهیم دید به ذهن متبادر می کند. شخصیتی آرام و در عین حال خروشان. خلاصه ای از شخصیت محمود بردک نیا و سازش و در عین حال معرفی خلق و خوی بومیان و سیاهان بوشهر که حالا دیگر طی بیش از یک صده در دل هم حل شده اند و هم را با گرمی پذیرفته اند.»
سیاوش چراغیپور بازیگر سینما، تلویزیون و تئاتر درباره این فیلم می گوید: «موسیقی بخشی از زندگی مردم در فرهنگهای مختلف و همراه زندگی آن ها در غم و شادیشان است. ما از یک ساز هم در عزا و هم در شادی استفاده میکنیم بنابراین ظرفیتهای موسیقی محلی در ایران به قدری زیاد است که من معتقدم باید انرژی زیادی برای آن در حوزه فیلمسازی از جمله فیلم مستند و داستانی گذاشته شود.»
مهدی گلستانه کارگردان و تهیهکننده سینما نیز از مردم خواسته است حتما به تماشای فیلم سبالو بنشینند چون این فیلم تکه ای از موسیقی جنوب ایران و نشان دهنده تبعیض هایی است که سال هاست آن ها را نفی می کنیم.